TRT Haber’in haberine nazaran; Emlak piyasası “Metaverse’den arsa almak” tarifiyle yeni tanışmış olsa da uzaydan arsa almayı daha evvelce başlatmıştı.
Ay, Mars, Venüs… Bu gezegenlerde arsa satışları uzun yıllardır kimi şirketler tarafından yapılıyor. O denli ki, satışların çok güzel gittiğini belirten emlakçıların başka gezegenleri de satışa çıkarmayı açıkladıkları vakitler olmuştu.
Enlemini boylamını belirleyip tapularını alan Dünya vatandaşlarının ödedikleri fiyatlar ise 25 dolar da oldu 20 sterlin de. “Bu satışların kanunda yeri var mı?” sorusunun karşılığı resmiyette “Yok!” olsa da, insanoğlu görmediği yerinin tapusuna sahip olmayı sevdi.
Kişisel arsa alımlarının yanı sıra devletlerin uzay çalışmaları için kurduğu üsler bu bahsin öbür bir istikameti. Çünkü, bu çalışmalar için kullanılan araçlar da muhakkak yerlere kuruluyor. Son olarak Ay’a yine ulaşmak için başlatılan Artemis misyonu kapsamında 2025 yılına kadar Ay’a astronot göndermek amaçlanıyor. Öte yandan, bu kere Ay’da kurulacak bir üs ile insanoğlunun orada kalıcı olması hedefleniyor.
Peki milletlerarası mutabakatlar uzayda üs kurulmasına ne diyor? Kimin ne kadar hakkı var? Bu bahiste kanunlar ne diyor? Şahsa özel arsa satışları mümkün mü? Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dr. Araştırma Vazifelisi Onur Çağdaş Artantaş ile bu piyasanın ayrıntılarını konuştuk.
“Uzay merakı yeni değil”
Uzayın insanlık için merak uyandırıcı cazipliği tarih boyunca sürdü lakin ona ulaşmak hiç kolay olmadı…Artantaş’a nazaran, gezegenlerdeki madenlerin kullanımının düşünülmeye başlanması uzun müddettir gündemde. Bunun yanında uzayın bir savaş alanına dönmesi de bu fikirlerin bir getirisi. Tüm bunlar da türel gelişmeleri beraberinde getirdi.
“Uzaydaki gök cisimlerinde bunların mineral rezervlerinin çıkartılarak gerek gök cisimlerindeki üslerde gerek dünyada kullanılması yeni bir fikir değil. Yirminci yüzyılın başından itibaren bu çeşit planlar bilim dünyasının zihnini meşgul ediyor. Platinyum, paladyum, iridyum üzere kıymetli metaller ve helyum-3 üzere gelecekte güç dalında kullanılabilecek kaynaklar hem devletlerin hem şirketlerin iştahını kabartıyor.
Bu bahisteki tüzel gelişmeler yörüngemizin ve Dış Uzay’ın askeri maksatlarla kullanılmasının mümkün hale geldiği Soğuk Savaş esnasında başladı. Uzayın bir savaş alanına dönüşmesinin dünyada da nükleer yıkımı başlatabileceği telaşıyla milletlerarası teşebbüsler başladı.”
“Uzayda kimse mülkiyet edinemez”
Böyle olunca uzayın kullanımı için mutabakatların yapılması da koşul oldu. Muahedeler da uzayda egemenlik ilanını engelledi. Artantaş, bu mutabakatlara nazaran devletlerin ve şahısların uzayda mülkiyet edinemeyeceğini söylüyor.
“Soğuk Savaş esnasında yapılan iki milletlerarası mutabakat, Dış Uzay Mutabakatı (1967) ve Ay Mutabakatı (1978) bu mevzudaki referans metinlerdir. Her iki mutabakat da Dış Uzay’ı ve dünyanın uydusunu “İnsanlığın Ortak Mirası” olarak tanımlar. Dış Uzay Anlaşması’na nazaran devletler gökcisimlerinde egemenlik sav edemeyecekleri üzere, bu alanlardan özel şahıslara lehine mülkiyet de tesis edemezler.”
Hakları olduğunu sav eden de var
Öte yandan, Dış Uzay Anlaşması’nın yalnızca devletler bakımından bağlayıcı olduğunu ve özel şahısların gök cisimlerinde hak sav edebileceğini savunanlar da var. Artantaş ise literatürün mutabakatın bu biçimde dolanılabilmesinin mümkün olmadığında büyük oranda hemfikir olduğunun altını çiziyor.
“Nitekim devletlerin hak tezlerinin engellenmesi, ama özel bireylere müsaade verilmesi mutabakatın ruhuna ters olurdu. Ayrıyeten özel bireylerin (örneğin şirketlerin) rastgele bir alan üzerinde hak argümanının iki formu, mülkiyet yahut ekonomik faaliyet lisansları, fakat o alan üzerinde bir devletin egemenlik tez edebiliyor ve bu egemenliğe dayanarak özel şahıslara bu hak yahut lisansları verebiliyor olmasına bağlıdır. Ay Mutabakatı bu tarafta bir kuşkuya yer bırakmayacak halde ayın yüzeyinin yahut yer altının devletlerin yahut bireylerin mülkiyetine giremeyeceğini karar altına alır.”
Uzaydaki doğal kaynakların bu sınırlamanın dışında olduğunu, o alana birinci varıp kaynağı çıkartmaya başlayanlara pürüz olacak bir memleketler arası unsur olmadığını savunanlar da var. Artantaş, bu varsayımın da hukukta yerinin olmadığını söylüyor.
“Zira tıpkı alanda faaliyet göstermek isteyen ikinci bir devlet yahut bireye de pürüz olacak bir prensibin var olmaması gerekir. Buradaki türel uyuşmazlığın tahlilsiz kalması ve fiziki güç kullanımlarına sebep olması mümkündür. Bu sebeple milletlerarası mutabakatların ruhuna uygun olarak mevcut hukuksal durumda dış uzayda ve dünya dışı gök cisimlerinde ekonomik faaliyet yürütülemeyeceği temeldir.”
Bilim için üs kurulabilir mi?
Fakat, bilime yol açık mı? Artantaş, “Ancak süreksiz bilimsel faaliyetler yürütülebileceğini ve buna yönelik alana ziyan vermeyen süreksiz üsler kurulabileceğini kabul etmek gerekir” diye de ekliyor.
Peki, mutabakata taraf olmayan devletler için durum ne?
Bu mevzu biraz daha kritik bir noktada. Muahedeye taraf olmadığı için devletlerin hak argüman etmesi mümkün. Bu türlü olunca devletlerarası sürtüşmeler de meydana gelebilir.
“Elbette anılan iki muahedeye taraf olmayan az sayıda devlet, veya bu mutabakatlardan çekilecek devletler gök cisimlerinde ekonomik emelli kalıcı üsler kurma teşebbüslerinde bulunabilir. Ya da kimi özel şahıslar uzayda belirli alanları fiilen işgal edebilir, hatta işgallerini kimi devletlerin mülkiyet muhafazası kapsamına sokabilirler. Her iki durum da memleketler arası hukuk bakımından korunmayacağı üzere, devletler ortasında önemli uyuşmazlıklara ve güç kullanımlarına husus olabilir.”
Ne yapmak gerekiyor?
Artantaş’a nazaran, dış uzaydaki ve gök cisimlerindeki üslere ve ekonomik faaliyetlere ait hukukun “İnsanlığın Ortak Mirası” prensibini pekiştirecek biçimde geliştirilmesi gerekir.
“Ay ve astroid jenerasyonundaki kaynakların insanlığın ortak faydasına nasıl kullanılacağına, burada kalıcı üsler kuracak devlet ve şirketlerin uyacakları kurallara ve nihayet devletler yahut şirketlerin kendi ortalarında ortaya çıkacak uyuşmazlıkların nasıl çözüleceğine dair bir memleketler arası muahede fikri tartı kazanıyor.
Türkiye Cumhuriyeti üzere devletlerin ulusal uzay programlarının gelişimine paralel olarak uzay hukuku alanında da faaliyet göstermesi bu gelişime katkı sağlayacak; ekonomik kıymeti yüksek gök cisimlerinin birkaç devlet ve şirket tarafından işgal edilmesini engellemek konusunda kıymetli olacaktır.”
News
